Onze Routekaart.
Hoe de overheid houtstook kan uitfaseren.
Uitfaseren van houtstook is onvermijdelijk om de nieuwe WHO-norm voor PM2,5-fijnstof te kunnen halen. Bij de oude norm vindt nog 11,8% oversterfte plaats en veel gezondheidsschade. Particuliere houtstook was in 2022 verantwoordelijk voor 27% van alle PM2,5 en voor 75% van alle PAK. Zie de kaders ‘Onderzoek’ en ‘Europa’ aan het eind.
Onder houtstook wordt niet alleen de hout- en pelletkachel of open haard bedoeld maar ook alle vormen van houtstook buiten zoals vuurkorf, hot tub, tuinhaard, BBQ, kampvuur etc.
Voor de uitfasering is de volgende route noodzakelijk. Landelijke beleid is verreweg het meest effectief, maar gemeenten kunnen het ook zelf uitvoeren, liefst gezamenlijk:
1. Ontmoedigen via voorlichting
Geef overtuigende informatie over de disproportioneel grote schade die houtstook aanricht aan de volksgezondheid. Het benoemen van alle gezondheidsschade is belangrijk voor het draagvlak, om inperkende maatregelen te zien als bescherming.
2. Beperken via overgangsmaatregelen
Beperk houtstook door overgangsmaatregelen zoals een vaste stookavond per week mits de Stookwijzer code geel aangeeft. Voor de overige tijden geldt dan een stookverbod voor binnen en buiten. Snelle maatregelen zijn nodig om dit ook te laten gelden voor houtstook als hoofdverwarming. Handhaving kan plaatsvinden via een drone met warmtecamera en fijnstofmeter.
3. Volledig landelijk stookverbod per 2027
Laat een landelijk volledig stookverbod voor particulieren ingaan per 2027. Iedereen heeft recht op een gezonde leefomgeving. De overheid heeft daarvoor een zorgplicht.
1. Ontmoedigen via voorlichting
De overheid geeft overtuigende voorlichting over houtstook. De bijdrage van houtstook aan de totale woningverwarming is gering (6%), terwijl de vervuiling disproportioneel groot is. Zie Houtstook sterk vervuilend.
De kernboodschap is: houtrook is altijd schadelijk voor de gezondheid van de stoker en buurtgenoten. Wetenschappers hebben sterk bewijs dat ook bij lage concentraties fijnstof veel gezondheidsschade en oversterfte ontstaat. Mensen hebben het recht om te weten welke aandoeningen toenemen door fijnstof. Zie onze beknopte Animaties of kijk bij alle Effecten op de Gezondheid.
Onderzoek geeft aan dat ook goed gestookte moderne EcoDesign kachels veel fijnstof, meer ultrafijnstof en veel PAK uitstoten. PAK beschadigen cellen en zijn kankerverwekkend. Houtrook is dus altijd schadelijk. De enige goede boodschap is ‘Stook niet op hout!’ Zie ook Stooktips en EcoDesign en Kachelfilters zijn geen oplossing.
Promoot bij de energietransitie, naast goede isolatie, schone alternatieven voor het verwarmen van de woning, zoals een (hybride) warmtepomp of een elektrische haard of panelen. Alternatieven voor buitenstook zijn een elektrische BBQ en tuinlampionnen.
De overheid verwijst burgers naar de Stookwijzer. Daar wordt per dagdeel aangegeven wanneer het code oranje is (slechte luchtkwaliteit) of code rood (te weinig wind, windkracht 2 Beaufort of lager). Dan kan er niet worden gestookt, zowel binnen als buiten.
• Burgers weten hoe zij klachten over houtstook kunnen melden bij de Stookwijzer. De klacht wordt opgepakt door de betreffende gemeente, ook als zij nog niet deelnemen aan het Schone Lucht Akkoord. Anoniem melden moet ook mogelijk zijn. Geef aan dat de klacht naar de stoker(s) toe anoniem wordt afgehandeld. Per gemeente is het aantal meldingen zichtbaar.
• Burgers worden geïnformeerd dat ook bij code geel de fijnstof concentratie in woonwijken met houtstook verhoogd is. De gezondheidsrisico’s zijn dan ook verhoogd. Onderzoek toont namelijk aan dat bij windkracht 3, 4 en 5 Beaufort de concentratie fijnstof verhoogd is en soms zelfs hoger is. Dat wordt verklaard doordat houtrook dan harder tegen een gevel slaat of doordat er minder tijd is voor verdunning wanneer houtrook vanuit een wijk met meerdere houtkachels waait (Scapeler, bladzij 44 -46 en 56).
Erken als overheid de noodzaak van voldoende ventilatie tijdens eten bereiden, douchen, schoonmaken en ’s nachts. Voldoende ventilatie met schone lucht – zonder houtrook – is noodzakelijk voor een gezonde levensstijl. Burgers hierover informeren, is belangrijk.
Benoem ook de negatieve effecten van houtstook op de natuur en het klimaat, zoals een 2x zo hoge CO2 uitstoot per warmte-eenheid vergeleken met de Cv-ketel op gas en de schade aan bossen en de biodiversiteit. Zie Houtstook is niet duurzaam.
2. Beperken door overgangsmaatregelen
De overheid bereidt zich juridisch voor op een volledig houtstookverbod per 2027, zowel binnen als buiten. Een landelijk houtstookverbod is verreweg het meest effectief maar gemeenten kunnen ook zelf een volledig houtstookverbod opnemen in het Omgevingsplan. Zie Schone Lucht Akkoord. De gemeente Utrecht heeft dit inmiddels voor 2030 voorbereid.
Alle stookverboden ook laten gelden voor een houtgestookte hoofdverwarming bij een alternatieve verwarmingsbron. Betreft het de enige verwarmingsbron dan geldt een overgangstermijn van één jaar met de mogelijkheid tot subsidie en ondersteuning, in ieder geval bij energiearmoede (Spuk).
De maatregel is niet alleen noodzakelijk omdat een hout gestookte hoofdverwarming een grote belasting is voor omwonenden, maar ook omdat stookliefhebbers anders houtstook juist zullen gaan gebruiken als hun hoofdverwarming, met een slechtere luchtkwaliteit tot resultaat.
Bij energiearmoede zijn mensen gebaat bij praktische en financiële steun bij woningisolatie en een duurzame en schone verwarming. De maatschappij is hierdoor toch goedkoper uit vanwege de hoge gezondheidsschadekosten als gevolg van houtstook. Volgens onderzoek door Pointer bedragen deze kosten 1,38 miljard per jaar. Milieuschadekosten zijn hierbij nog niet inbegrepen.
Overgangsmaatregel 1: Gemeenten kiezen voor een vaste stookavond per week in het omgevingsplan, bijvoorbeeld vrijdagavond van 19.00 tot 22.00. Dan kan er gestookt worden mits de Stookwijzer code geel aangeeft (zie maatregel 2). De overige tijd geldt een houtstookverbod voor zowel binnen als buiten. Zie het Schone Lucht Akkoord. Veilig ventileren en buiten spelen is dan weer mogelijk.
Overgangsmaatregel 2: Gemeenten stellen bij code rood en oranje van de Stookwijzer een houtstookverbod in bij het omgevingsplan. Dit geldt voor houtstook zowel binnen als buiten. De gemeente Amersfoort heeft een soortgelijk verbod sinds 1 oktober 2024 ingevoerd. Door de gewijzigde Stookwijzer is code rood verruimd (ook bij wind van 2 Beaufort) maar code oranje ingeperkt (al verhoogd NO2 en ozon worden niet meer meegerekend, alleen fijnstof). Dat zorgt voor meer code geel en vaker mogen stoken, terwijl we juist naar minder fijnstof toe willen. Vergelijk code geel op bladzij 14 en 34 bij de Herziening Stookwijzer.
Een andere belangrijke overgangsmaatregel is alvast een verbod op rookgasafvoeren in nieuwbouwwoningen vanwege de daar aanwezige warmte-terugwin-ventilatie systemen op de daken. Met het schrappen van houtstook als hernieuwbare verwarmingsbron bij de Bengnormering voor nieuwbouwwoningen, is dat eenvoudig en landelijk te regelen. Nieuwbouw is zo alvast houtrookvrij en voorbereid op de invoering van de nieuwe WHO normen. Om te voorkomen dat naderhand wel houtkachels geplaatst worden is ook een (volledig) houtstookverbod noodzakelijk. Ook gerenoveerde woningen hebben veelal warmte-terugwin-ventilatie systemen en deze wijken vragen daarom ook om een (volledig) houtstookverbod.
Gemeenten kunnen ook alvast vooruitlopen op het totale stookverbod door een verbod op buitenstook in te voeren. De gemeente Utrecht is hiervan een goed voorbeeld.
Om te kunnen handhaven worden drones ontwikkeld met een warmtecamera en fijnstofmeter, evenals een systeem om te kunnen beboeten. Hiermee kan gehandhaafd worden zonder het binnentreden van de woning. Brandweer en politie hebben ervaring met het vliegen met drones boven bebouwing en in het donker.
Handel (gezondheids)klachten t.a.v. houtrook anoniem af. Mensen met (gezondheids)klachten willen geen conflict met mensen in de buurt. Bovendien mag van de Wet op de Privacy, een gemeente niet zonder toestemming persoonsgegeven uit een klacht of handhavingsverzoek verstrekken aan derden, alleen bij een aangespannen rechtszaak is dat noodzakelijk.
(Gezondheids)klachten kunnen veroorzaakt worden door houtstook in de weide omtrek, volgens het RIVM tot wel 2000 meter ver. Zij adviseren dat bij klachten daarom naar een groter gebied moet worden gekeken en niet alleen naar bronnen vlakbij. Zie Gezondheidseffect van houtrook bewezen | RIVM.
Alle gemeenten ondertekenen het Schone Lucht Akkoord. Het Schone Lucht Akkoord biedt informatiemateriaal volgens de huidige kennis over de gezondheidsschade door fijnstof in houtrook en biedt praktische oplossingen zoals bovenstaande subsidies, wettelijke regels en handhavingsmogelijkheden.
3. Volledig houtstookverbod per 2027
Particuliere houtstook is in elke vorm per 2027 volledig verboden voor zowel binnen als buiten.
Gemeenten handhaven steekproefsgewijs en bij klachten met drones met een warmtecamera en fijnstofmeter en een systeem om te kunnen beboeten. Daarnaast blijft de overheid informeren over de noodzaak van een stookverbod door uitleg te geven over de schade aan de volksgezondheid, natuur en klimaat.
Samenwerken aan een houtrookvrije samenleving!
Onderzoek leidde tot de nieuwe WHO-norm en noodzaak houtstookverbod
Uitgebreid onderzoek – 70.000 artikelen – toonde aan dat bij de oude WHO-norm voor PM2,5 nog veel gezondheidsschade en 8% oversterfte optreedt. Daarom adviseerde de WHO in 2021 nieuwe lagere grenswaarden voor fijnstof. Europees onderzoek kwam later voor Europa zelfs uit op 11,8% oversterfte bij de oude norm. Zie Effecten op gezondheid en Fijnstof is gevaarlijk.
Particuliere houtstook draagt met 27% PM2,5 sterk bij aan de te hoge waarden. In woonwijken is dat wel 50% van de uurwaarden voor PM2,5 (Scapeler). Daarnaast dragen ze bij aan 75% PAK (polycyclische aromatische koolwaterstoffen), zeer zorgwekkende stoffen. Zie Houtstook sterk vervuilend.
Voor het behalen van de nieuwe WHO-norm voor PM2,5 is een totaal houtstookverbod nodig, naast stevige maatregelen voor industrie, vervoer en landbouw. Dat is de conclusie van het RIVM. De internationale vereniging voor epidemiologen (ISEE), de Europese Longartsen (ERS) en het Duitse Umwelt Bundes Amt roepen ook op tot een totaal houtstook verbod.
Australisch onderzoek (zie Recommendations) liet na 6 jaar overheidsbeleid – met moderne kachels en stooktips – geen betere luchtkwaliteit (lager PM2,5) zien. Door legitimatie werd er juist meer gestookt. Het advies is daarom ook daar een stookverbod. Vlaams onderzoek (op bladzij 9) naar stooktips (o.a. de Zwitserse methode) in de thuissituatie toonde geen lagere uitstoot aan.
Recent nog wees de European Scientific Advisory Board on Climate Change (bladzij 129 en 226) houtstook af als woningverwarming, vanwege de effecten op de volksgezondheid en de slechte warmte-efficiëntie.
Drie grote onderzoeksinstellingen wezen eerder al biomassa en houtstook af vanwege de zorgelijke toename van CO2 in de lucht en de schade aan bossen en biodiversiteit. Houtstook zorgt ook voor PAK en kwik in ons oppervlakte water en het fijnstof beschadigt insecten. Zie Houtstook niet duurzaam.
Kortom: een houtstookverbod is goed onderbouwd en onvermijdelijk. Met de huidige kennis van houtstook, kan je er de buurt – maar ook jezelf en kinderen – niet meer mee belasten. Het maak meer kapot, dan ieder lief is.
Europese regelgeving en uitfaseren houtstook
De Europese Raad en het Europese Parlement hebben besloten om de oude WHO normen over te nemen in de Europese Richtlijnen Luchtkwaliteit en in 2030 van kracht te laten gaan. Pas daarna volgen de nieuwe WHO normen omdat industrie en vervoer onmisbaar zijn en de veranderingen niet zo snel kunnen worden doorgevoerd.
Maar dat is bij houtstook al wel mogelijk. De EU biedt afzonderlijke landen daarom de mogelijkheid om een houtstookverbod eerder te laten ingaan, zo schreef de EU rapporteur (bladzij 16 en 17).
In Nederland vindt houtstook bijna altijd aanvullend plaats en kan het uitfaseren ervan snel plaatsvinden om het fijnstof flink te kunnen verlagen. Slechts 1% van al onze huishoudens gebruikt houtstook als hoofdverwarming. Dat is af te leiden uit CBS onderzoek (hoofdstuk 4.7): 12,6% stookt op hout (15,8% van de 15% huishoudens met een houtkachel of haard gebruikt deze niet). Uit I&O Research (op bladzij 23) blijkt dat 8% van alle op hout stokende huishoudens dit als hoofdverwarming doet. Dus 0,08 x 12,6% = 1%. Mensen met een echt krappe beurs wonen vaak in flats en sociale huurwoningen. Zij hebben niet de mogelijkheid om vanwege economische redenen op hout te stoken.