Onze Routekaart.
Hoe de overheid houtstook kan uitfaseren.
Uitfaseren van houtstook is onvermijdelijk om de nieuwe WHO-norm voor PM2,5-fijnstof te kunnen halen. Bij de oude norm vindt nog 8-11% oversterfte plaats en veel gezondheidsschade. Houtkachels en haarden zijn verantwoordelijk voor ±25% van alle PM2,5 en voor bijna 70% van alle PAK. Zie de kaders ‘Onderzoek’ en ‘Europa’ aan het eind.
Onder houtstook wordt niet alleen de hout- en pelletkachel of open haard bedoeld maar ook alle vormen van houtstook buiten zoals vuurkorf, hot tub, tuinhaard, BBQ etc.
Voor de uitfasering is de volgende route noodzakelijk. Landelijke beleid is verreweg het meest effectief, maar gemeenten kunnen het ook zelf uitvoeren, liefst gezamenlijk:
1. Ontmoedigen via informatie
Geef overtuigende informatie over de disproportioneel grote schade die houtstook aanricht aan de volksgezondheid. Het benoemen van alle gezondheidsschade is belangrijk voor het draagvlak, om inperkende maatregelen te zien als hoognodige bescherming.
2. Beperken via overgangsmaatregelen
Beperk houtstook door overgangsmaatregelen die bestaan uit een houtstookverbod buiten 2 vaste stookdagdelen/week en bij ongunstige weersomstandigheden. Handhaving kan plaatsvinden via drones met een warmtesensor en fijnstofmeter.
3. Totaal stookverbod per 2026
Laat een totaal stookverbod voor particulieren ingaan per 2026. Iedereen heeft recht op een gezonde leefomgeving. De overheid heeft daarvoor een zorgplicht.
1. Ontmoedigen via voorlichting
De overheid geeft overtuigende voorlichting over houtstook. De bijdrage van houtstook aan de totale woningverwarming is gering (±4%), terwijl de vervuiling disproportioneel groot is. Zie Houtstook sterk vervuilend.
De kernboodschap is: houtrook is altijd schadelijk voor de gezondheid van de stoker en buurtgenoten. Wetenschappers hebben sterk bewijs dat ook bij lage concentraties fijnstof veel oversterfte en gezondheidsschade ontstaat. Mensen hebben het recht om te weten welke aandoeningen toenemen door fijnstof. Zie onze beknopte Animaties of kijk bij alle Effecten op de Gezondheid.
Onderzoek geeft aan dat ook droog hout in moderne EcoDesign kachels veel fijnstof, meer ultrafijnstof en zeer veel PAK uitstoten. Deze zijn celbeschadigend en kankerverwekkend. Houtrook is dus altijd schadelijk. De enige goede boodschap is ‘Stook niet op hout!’ Zie Stooktips en EcoDesign en Kachelfilters zijn geen oplossing.
Promoot bij de energietransitie schone alternatieven voor het verwarmen van de woning, zoals een (hybride) warmtepomp of een elektrische haard of panelen. Alternatieven voor buitenstook zijn een elektrische BBQ en tuin lampionnen.
De overheid verwijst burgers naar de Stookwijzer. Daar wordt per dagdeel aangegeven wanneer er niet gestookt kan worden, zowel binnen als buiten. De huidige grens van de Stookwijzer voor te weinig wind is te laag. Onderzoek toont namelijk aan dat ook bij hogere windsnelheden hoge fijnstof concentraties worden gemeten (Scapeler, bladzij 56). Reken voor te weinig wind 3 Beaufort en lager.
Burgers weten hoe zij een klacht over houtstook kunnen melden bij de Stookwijzer. De klacht wordt opgepakt door de betreffende gemeente, ook als zij nog niet deelnemen aan het Schone Lucht Akkoord.
Erken als overheid de noodzaak van voldoende ventilatie tijdens eten bereiden, douchen, wassen en ’s nachts. Voldoende ventilatie met schone lucht – zonder houtrook – is noodzakelijk voor een gezonde levensstijl. Burgers hierover informeren, is belangrijk.
Benoem ook de negatieve effecten van houtstook op de natuur en het klimaat, zoals een 2x zo hoge CO2 uitstoot per warmte-eenheid vergeleken bij fossiel en de schade aan bossen en de biodiversiteit. Zie hiervoor Houtstook niet duurzaam.
2. Beperken door overgangsmaatregelen
De overheid bereidt zich juridisch voor op een totaal verbod op houtstook per 2026, zowel binnen als buiten. Een landelijk verbod is verreweg het meest effectief maar gemeenten kunnen ook zelf – liefst gezamenlijk – een totaal houtstookverbod opnemen in het Omgevingsplan. Zie Schone Lucht Akkoord.
Wetgeving is nodig om te regelen dat houtkachels niet meer de hoofdverwarming van een woning kunnen zijn. Subsidie voor de sloop van de houtkachel en dakdoorvoer is nodig, om een (lange) overgangsregeling te voorkomen.
Bij energiearmoede zijn mensen gebaat bij praktische en financiële steun voor goede isolatie en een duurzame en schone verwarming. Houtstook is dan niet meer nodig.
Overgangsmaatregel 1: Gemeenten nemen per direct in het Omgevingsplan een stookverbod op buiten 2 vaste stookdagdelen per week: woensdag- en zaterdagavond van 19-22 uur, mits de Stookwijzer het toelaat (zie maatregel 2). Dat geldt zowel voor houtstook binnen als buiten. Daarbuiten is rookvrij ventileren en buitenspelen van kinderen wel mogelijk. Zie het Schone Lucht Akkoord.
Overgangsmaatregel 2: Gemeenten nemen per direct in het Omgevingsplan een houtstookverbod op bij code rood en oranje van de Stookwijzer (en bij het Stookalert). De gemeente Amersfoort heeft al besloten dit te gaan uitvoeren.
Om te kunnen handhaven worden drones ontwikkeld met een warmtesensor en fijnstofmeter, evenals een systeem om te kunnen beboeten. Hiermee kan gehandhaafd worden zonder het binnentreden van de woning. Brandweer en politie hebben ervaring met het vliegen met drones boven bebouwing en in het donker.
Handel (gezondheids)klachten t.a.v. houtrook anoniem af. Mensen met (gezondheids)klachten willen geen conflict met mensen in de buurt. Bovendien mag van de Wet op de Privacy, een gemeente niet zonder toestemming persoonsgegeven uit een klacht of handhavingsverzoek verstrekken aan derden.
Alle gemeenten ondertekenen het Schone Lucht Akkoord. Het Schone Lucht Akkoord biedt informatiemateriaal, in lijn met de huidige kennis over de gezondheidsschade door fijnstof in houtrook en biedt praktische oplossingen zoals bovenstaande subsidies en handhavingsmogelijkheden.
Gemeenten kunnen alvast vooruitlopen op het totale stookverbod door een verbod op buitenstook per 2025 in te voeren. De gemeente Utrecht is hiervan een goed voorbeeld.
3. Totaal houtstookverbod per 2026
Particuliere houtstook is per 2026 verboden voor zowel binnen als buiten.
Gemeenten handhaven steekproefsgewijs en bij klachten met drones met een warmtesensor en fijnstofmeter en een systeem om te kunnen beboeten. Daarnaast blijft de overheid informeren over de noodzaak van een stookverbod door uitleg te geven over de schade aan de volksgezondheid, natuur en klimaat.
Samenwerken aan een houtrookvrije samenleving!
Onderzoek leidde tot de nieuwe WHO-norm en noodzaak houtstookverbod
Uitgebreid onderzoek – 70.000 artikelen – toonde aan dat bij de oude WHO-norm voor PM2,5 nog veel gezondheidsschade en 8% oversterfte optreedt. Daarom adviseerde de WHO in 2021 nieuwe lagere grenswaarden voor fijnstof. Europees onderzoek kwam later voor Europa zelfs uit op 11% oversterfte bij de oude norm. Zie Effecten op gezondheid en Fijnstof is gevaarlijk.
Houtkachels en haarden dragen met ±25% PM2,5 sterk bij aan de te hoge waarden. In woonwijken is dat wel 50% van de uurwaarden voor PM2,5 (Scapeler). Daarnaast dragen ze bij aan ±70% PAK (polycyclische aromatische koolwaterstoffen), zeer zorgwekkende stoffen. Zie Houtstook sterk vervuilend.
Voor het behalen van de nieuwe WHO-norm voor PM2,5 is een totaal houtstookverbod nodig, naast stevige maatregelen voor industrie, vervoer en landbouw. Dat is de conclusie van het RIVM. De internationale vereniging voor epidemiologen (ISEE), de Europese Longartsen (ERS) en het Duitse Umwelt Bundes Amt roepen ook op tot een totaal houtstook verbod.
Australisch onderzoek (zie Recommendations) liet na 6 jaar overheidsbeleid – met moderne kachels en stooktips – geen betere luchtkwaliteit (lager PM2,5) zien. Door legitimatie werd er juist meer gestookt. Het advies is daarom ook daar een stookverbod. Vlaams onderzoek (op bladzij 9) naar stooktips (o.a. de Zwitserse methode) in de thuissituatie toonde geen lagere uitstoot aan.
Recent nog wees de European Scientific Advisory Board on Climate Change (bladzij 129 en 226) houtstook af als woningverwarming, vanwege de effecten op de volksgezondheid en de slechte warmte-efficiëntie.
Drie grote onderzoeksinstellingen wezen eerder al biomassa en houtstook af vanwege de zorgelijke toename van CO2 in de lucht en de schade aan bossen en biodiversiteit. Houtstook zorgt voor PAK en kwik in ons oppervlakte water en het fijnstof beschadigt ook insecten. Zie Houtstook niet duurzaam.
Kortom: een houtstookverbod is goed onderbouwd en onvermijdelijk. Met de huidige kennis van houtstook, kan je er de buurt – maar ook jezelf en kinderen – niet meer mee belasten. Het maak meer kapot, dan ieder lief is.
Europese regelgeving en uitfaseren houtstook
Het Europese parlement heeft medio 2023 ingestemd om de nieuwe WHO-advieswaarden per 2035 in te voeren, niet al in 2030. Industrie en vervoer zijn onmisbaar en veranderingen kunnen niet zo snel worden doorgevoerd is het argument.
Toch besloot de Europese Raad begin 2024 definitief om de oude WHO-norm in 2030 in te voeren en deze elke 5 jaar aan te scherpen, afhankelijk van de alternatieve mogelijkheden voor houtstook als woningverwarming, in voornamelijk Oost-Europa.
In Nederland vindt houtstook bijna altijd aanvullend plaats en kan het uitfaseren ervan snel plaatsvinden om het fijnstof flink te verlagen. Slechts 1% van al onze huishoudens gebruikt houtstook als hoofdverwarming. Dat is af te leiden uit CBS onderzoek (hoofdstuk 4.7): 12,6% stookt op hout (15,8% van de 15% huishoudens met een houtkachel of haard gebruikt deze niet). Uit I&O Research (op bladzij 23) blijkt dat 8% van alle op hout stokende huishoudens dit als hoofdverwarming doet. Dus 0,08 x 12,6% = 1%. Mensen met een echt krappe beurs wonen vaak in flats en sociale huurwoningen. Zij hebben niet de mogelijkheid om vanwege economische redenen op hout te stoken.