Dat is volgens milieu-epidemioloog Bert Brunekreef de helderste definitie van fijnstof. Op 20 april organiseerde het Kenniscafé, een co-productie van De Volkskrant, KNAW, science center Nemo en De Balie, een podiumdiscussie over het thema fijnstof. Stichting Houtrookvrij was aanwezig.
Allereerst de wetgeving. Volgens Brunekreef moet de fijnstofnorm een stuk scherper komen te liggen: “De huidige norm heeft niks te maken met gezondheid.” In Nederland ligt deze Europese norm 2,5 keer hoger dan de aanbeveling van de World Health Organization (WHO). Zelfs in de VS is de fijnstofnorm 2 keer scherper. “Het wordt tijd dat we het voorzorgsprincipe in Europa ook bij dit dossier toepassen,” aldus Brunekreef.
Op individueel niveau zijn de causale gezondheidseffecten van fijnstof moeilijk aan te tonen, maar dat geldt ook voor overgewicht. Uit recentere epidemiologische onderzoeken blijkt duidelijk dat fijnstof niet alleen ouderen raakt, maar alle leeftijden. Denk aan een lagere longfunctie, en langzamere ontwikkeling en groei bij kinderen. Hoge blootstelling bij de zwangerschap leidt tot gezondheidsrisico’s voor zowel moeder als ongeboren kind.
Bronnen
Wat zijn de grootste niet-natuurlijke bronnen van fijnstof? Eigenlijk alles waar de mens iets verbrandt. Denk aan verkeer, energiecentrales, en natuurlijk houtkachels. Daar ligt, volgens Brunekreef, direct de oplossing op langere termijn: niets meer in brand steken. “Als het dan toch moet, éérst aardgas, dan olie, dan eventueel kolen, en ver daarna pas biomassa (hout, red.).”
Peter van den Hazel, medisch milieudeskundige voor onder meer GGD Gelderland en Overijssel, vergelijkt het gezondheidseffect van fijnstof met een schaafwond die binnen in het lichaam ontstaat. Volgens van den Hazel sterven wereldwijd per jaar 900.000 kinderen door blootstelling aan fijnstof, met name door verbranding van biomassa voor verwarming en koken in armere gebieden.
Houtkachels
Over de houtkachelproblematiek laat van den Hazel weten: “Daar wordt bij ons veel over geklaagd. De lokale wetgeving is er niet op berekend. Dus we lopen ook daar weer tegen lokale problemen aan waar gemeenten gewoon geen handhavingsmogelijkheden hebben. Er zijn een aantal nieuwbouwwijken in Nederland waar men besloten heeft dat er in de verordening komt dat er geen houtkachels of allesbranders mogen komen, dat is maar een heel enkele keer gelukt.”
De GGD ontvangt naar eigen zeggen heel veel klachten en vragen over houtkachels. Van den Hazel: “Houtkachels zijn een groot probleem. We adviseren daar gemeenten over, met mediators, rijdende rechters, et cetera, maar vaak komt men er niet uit. Het advies van de GGD is: doe het niet. We proberen mensen in ieder geval via brochures een goed stookgedrag mee te geven om de overlast enigszins te beperken. Maar als je met onwillige mensen te maken hebt, dan kan het wel eens een blijvend probleem zijn.”
Verkeer
Anne Knol, campaigner luchtkwaliteit bij Milieudefensie, richt haar pijlen met name op fijnstof uit verkeer. In de stedelijke omgeving is veel winst te behalen door bijvoorbeeld sterk vervuilende scooters en vrachtwagens aan te pakken. Knol merkt op dat PM10, de grotere fijnstofdeeltjes, een relatief gelijkmatige deken over een gebied vormen. Dat is niet zo bij de meest gevaarlijke deeltjes, ofwel ultra-fijnstof (PM0.1): “Daar zien we lokaal zeer hoge variaties.” En laat nou net houtrook ook grote hoeveelheden ultra-fijnstof bevatten.
Toch is Knol optimistisch: “Het probleem is bekend en oplosbaar. Alleen de wil is nodig.” Van onze eigen regering hoeven we in Brussel echter niet veel te verwachten. Juist de Nederlandse overheid deed haar best om de normen zo soepel mogelijk te krijgen. En was nog trots op het resultaat ook. “De normen komen uit 1994 en moeten scherper, maar er zitten ook nog 200 lobbyisten uit de industrie in Brussel om dit tegen te werken,” aldus Knol.
Kosten/baten
Maar scherpere fijnstofnormen, gaat dat niet ten koste van de economie? Nee, zo blijkt uit onderzoek. Brunekreef: “Als je kijkt naar de economische kosten en baten, dan kunnen de normen kunnen veel strenger zonder dat het ten koste gaat van de economie. Investeringen in schone lucht betalen zich uit in lagere gezondheidsuitgaven en ziekteverzuim.”
Sterker nog, fijnstof is het beste dossier om winst te behalen, zo legt Brunekreef uit. Knol voegt daar aan toe dat luchtvervuiling in Nederland jaarlijks leidt tot 4,5 miljoen ziekteverzuimdagen.
Aandacht
Het publiek ziet oplossingen om fijnstof beter onder de aandacht te krijgen vooral in meer meten. Bijvoorbeeld door fijnstofborden in de straat, zoals er nu her en der snelheidsborden met smileys hangen. En fijnstoflabels op Funda.
Meer meten zal tegelijkertijd de problematische houtstook beter op de kaart zetten. Op naar een wereld zonder verbranding. En laten we dan beginnen met biomassa.
Bekijk de hele aflevering van het Kenniscafé over fijnstof (met op 1u17 het stukje over houtkachels):