Bronnen Artikel ‘Houtstook snel uitfaseren’ in Tijdschrift Lucht, nummer 4, jaargang 2023
1. TNO, 2022. Fijnstof: norm gehaald, probleem niet opgelost. 22-125510. Zie blz. 11, 12, 14 en 15.
https://publications.tno.nl/publication/34639645/LOr5Nr/TNO-2022-fijnstof.pdf : Het aantal deeltjes ultrafijnstof en de reactiviteit ervan is een betere indicator voor de gezondheidsschade dan het gewicht van PM2,5. Ultrafijnstof dringt 5x beter in de longblaasjes (en daarmee op het autonome zenuwstelsel) en wel in de bloedbaan met een 25x groter reagerend oppervlakte vergeleken met fijnstof met een diameter van 2,5 μm. Stoffen die een sterk oxidatief potentieel hebben zijn PAK uit houtstook in het PM2,5 en metaaldeeltjes door remslijtage in het PM2,5-10.
2. WHO, 2015. Residential Heating. ISBN 9789289050760. Zie blz. 16.
https://iris.who.int/handle/10665/153671 : Over houtstook en oxidatieve stress, directe cel toxiciteit, beperkt herstelvermogen van beschadigde cellen, longschade met secondaire ontsteking, een ontstekingsbeeld in het bloed en DNA-schade met toegenomen kans op longkanker. PAK en afgeleiden worden aangewezen als de veroorzakers van deze effecten.
3. US-EPA, 2023, zie 4e www.epa.gov/pmcourse/particle-pollution-exposure : De studies impliceren dat oxidatieve stress een belangrijke rol speelt bij de gezondheidsschade en dat genetische factoren bepalend lijken voor de aanzienlijke verschillen waarmee mensen reageren op zowel acute als chronische fijnstof blootstelling.
4. Daellenbach K.R. et al., 2020. Sources of particulate-matter air pollution and its oxidative potential in Europe. Nature, 587, pages 414–419, zie de samenvatting en midden blz. 418. https://www.nature.com/articles/s41586-020-2902-8 : Het oxidatieve potentieel in het PM2,5 is vooral afkomstig van (deels secundair) geoxideerde PAK-mengsels uit particuliere houtstook. De overgangsmetalen in de niet-uitlaat emissies van het wegverkeer bevinden zich voornamelijk in het grovere PM10-2,5 en hebben daarom minder impact op de lagere luchtwegen. Bijlage
5. TNO, 2023: tno.nl/nl/newsroom/insights/2023/03/extra-beleid-dreigt-overlast-houtrook/ Zie: Investeer in een moderne houtkachel: 5 tot 10 keer schoner.
6. Rise Sintef, 2021. Comparison of test method EN 16510-1:2018 with EN-PME test method vs NS 3058-1/2:1994 and NS 3059:1994. https://www.who.int/publications/i/item/9789240034228 Zie blz. xvii (19): de advieswaarden voor de gemiddelde jaar en dag concentraties van PM10: 15 respectievelijk 45 µgram/m3. Samengevat in:
7. Https://www.maxmeldpunt.nl/gezondheid/uitstoot-houtkachels-blijkt-veel-hoger-dan-testen-aangeven/ : Uitstoot houtkachels blijkt veel hoger dan testen aangeven.
8. Trojanowski R., Fthenakis V., 2019. Nanoparticle emissions from residential wood combustion: A critical literature review, characterization, and recommendations. Renewable and Sustainable Energy, Volume 103, April 2019, Pages 515-528. Zie introduction, background, conclusions (p. 521, 522). https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1364032119300012 : een grotere uitstoot van ultrafijnstof deeltjes door moderne kachels met gemeten concentraties tot 700 miljoen deeltjes/cm3 (blz. 521 en 522). Bijlagev.m. betaalmuur.
9. Https://www.houtrookvrij.nl/2019/12/14/moderne-pelletkachel-stoot-evenveel-ultrafijnstof-uit-als-houtkachel : Optimaal gestookte pelletkachel produceert 600.000 ultrafijnstof deeltjes/cm3, de houtkachel 500.000 deeltjes/cm3. Katalytische filters lieten geen afname zien.
10. Green Transition, 2022. Pollution from Residential Burning, Danish experimental international perspective. ISBN: 978-87-92044-92-1. Zie blz.
https://www.ccacoalition.org/en/resources/pollution-residential-burning-danish-experience-international-perspective : De Noorse eco-kachel, met betere kwalificaties dan de Europese, stoot 650.000 ultrafijnstof deeltjes/cm3 uit, onder ideale stookcondities.
11. WHO, 2021. WHO global air quality guidelines. ISBN: 9789240034228. Zie blz. xix (21) en UFP.
https://www.who.int/publications/i/item/9789240034228 : De WHO noemt concentraties meer dan 10.000 deeltjes/cm3 gedurende een dag en meer dan 20.000 deeltjes/cm3 gedurende een uur, als hoog, die met prioriteit zouden moeten worden aangepakt.
12. Gezondheidsraad, 2021. Risico’s van ultrafijnstof in de buitenlucht. 2021/38. Samenvatting.
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2021/09/15/advies-gezondheidsraad-over-ultrafijn-stof Zie ‘Risico’s ultrafijnstof in de buitenlucht’, Samenvatting, blz. 3 en 4: De Gezondheidsraad adviseert de uitstoot te beperken en de afstand tot de bron te vergroten.
13. Downward G.S. at. al., 2018. Long-Term Exposure to Ultrafine Particles and Incidence of Cardiovascular and Cerebrovascular Disease in a Prospective Study of a Dutch Cohort. Environmental Health Perspectives, Vol. 127 no. 12. https://doi.org/10.1289/EHP3047 Zie Resultaten en Conclusie: Iedere toename van 10.000 deeltjes ultrafijnstof/cm3 geeft 76% meer hartfalen en 43% meer hartinfarcten. Bij gelijke ultrafijnstof concentraties verdwijnen de relaties met PM10-2,5 en NO2. Ook PM2,5 onderschat vergeleken met ultrafijnstof de gezondheidseffecten van luchtverontreiniging.
14. Peters et. al., 1997. Respiratory effects are associated with the number of ultrafine particles. Am J Respir Crit Care Med. 1997 Apr;155(4):1376-83. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9105082/ Ultrafijnstof PM0,1 heeft grotere effecten bij longpatiënten dan PM0,1-0,5.
15. Kodros J.K. et. al., 2020. Rapid dark aging of biomass burning as an overlooked source of oxidized organic aerosol. PNAS Vol. 117, No 52. https://www.pnas.org/doi/full/10.1073/pnas.2010365117 Zie abstract. De oxidering van vluchtige organische stoffen in houtrook vindt niet alleen langzaam plaats onder invloed van Uv-licht (gedurende enkele dagen) maar ook onder invloed van NO3-radicalen (uit NO2 en O3) in het donker en in de winterperiode, al binnen 1 a 2 uur. Afhankelijk van de luchtvochtigheid kan meer dan 70% zo worden omgezet. Dit geeft sterk verhoogde concentraties secundair (ultra)fijnstof met reactieve zuurstofmoleculen die door de huidige verspreidingsmodellen met een factor 3 tot 5 worden onderschat.
16. STAB, 2019. STAB Kennisdocument 2019. Gezondheids- en hindereffecten door houtkachels van particulieren. Bladzij 57, tabel 6.18. https://stab.nl/wp-content/uploads/2019/11/STAB-Kennisdocument-Houtstook-september-2019.pdf : (Zeer) goede verbranding: 0,01 mg/m3 = 10.000 ng/m3 P(a)B.
17. Https://rvs.rivm.nl/sites/default/files/2022-02/Memo_luchtnormen_voor_PAKs_met_bijlage_achtergrondinformatie_200122.pdf Zie Blz. 5 -7: De Europese streefwaarde is 1 ng/m3. De WHO-richtwaarde is 0,12 ng/m3. Risicoschatting op basis van B(a)P: Bij levenslange blootstelling aan omgevingslucht die gemiddeld 1 ng B(a)P/m3 bevat, tezamen met alle andere carcinogene PAK daarin, is het additionele sterfterisico aan luchtwegkanker ongeveer 1 op 10.000 blootgestelden. De Nederlandse wet schrijft een inspanningsverplichting voor de EU-streefwaarde voor BaP van 1 ng/m3 en het ZZS-overheidsbeleid een streven naar minimalisering van de bron van PAK.
18. Kirstler M. 2012. Particulate matter and odor emission factors from small scale biomass combustion units, TU Wien, Onderaan blz. 7 (moderne kachels) en 155 (droog hout):
19. Avagyan R. et al., 2016. Particulate hydroxy-PAH emissions from a residential wood log stove using different fuels and burning conditions. Atmospheric Environment, volume 140, September 2016, Pages 1-9. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1352231016303880 Bij een hogere burnrate neemt zowel de hoeveelheid PAK als de hoeveelheid geoxideerde PAK toe, bij loof- en naaldhout.
20. Boogaard H. et al., on behalf of ERS and ISEE, 2023. Clean air in Europe for all. A call for more ambitious action. Environmental Epidemiology 7(2):p, e245, April 2023. https://journals.lww.com/environepidem/Fulltext/2023/04000/Clean_air_in_Europe_for_all__A_call_for_more.3.aspx#JCL-P-8 Zie 1e alinea: Brede consensus met groot en exponentieel gestegen wetenschappelijk bewijs dat luchtvervuiling vrijwel alle organen aantast en daarmee zorgt voor veel invaliderende ziekten. Zie 4e Kop Adverse Health Effects, 3e alinea: Mortaliteit bij ELAPSE is 40% hoger dan bij de WHO (8%). Dus 0,4 x 8% = 11%. Zie 5e Kop Potential policy options, 1e alinea, laatste zin: houtstook verbod.
21. Https://www.rivm.nl/nieuws/ingrijpende-maatregelen-nodig-om-who-advieswaarden-voor-luchtkwaliteit-in-2030 : Een totaal houtstookverbod in noodzakelijk voor het behalen van de nieuwe WHO-advieswaarden naast andere ingrijpende maatregelen voor vervoer en industrie.
22. Https://www.umweltbundesamt.de/themen/luft/emissionen-von-luftschadstoffen/quellen-der-luftschadstoffe/holzheizungen-schlecht-fuer-gesundheit-klima UBA wijst hout- en pelletkachels af.
23. Office of the Commissioner for Sustainability and the Environment. 2023. Can Canberra ‘Burn Right Tonight’ or is there ‘no safe level of air pollution’? ISBN: 978-0-6487496-3-9. Summery. https://envcomm.act.gov.au/wp-content/uploads/2022/08/OCSE-Wood-Heaters-Report-A40588031.pdf: Stooktips en moderne houtkachels niet effectief: advies uitfaseren.
24. I&O Research, 2022. Stoken van hout. Flitspeiling onder Nederlanders over houtstook en de ervaren overlast door houtstook. Rapportnummer 2022/299: https://www.ioresearch.nl/actueel/kwart-nederlanders-ervaart-overlast-door-houtstook/
27. Schraufnagel D.E. et al., 2018. Air Pollution and Noncommunicable Diseases: A Review by the Forum of International Respiratory Societies’ Environmental Committee, Part 2: Air Pollution and Organ Systems. Chest.2019 Feb; 155(2): 417–426. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6904854/ Overzichtsstudie in Chest concludeert dat PM2,5 ieder orgaan in het lichaam aantasten kan. Becommentarieerd door de WHO in The Guardian:
30. Mehta S.S. et al., 2023. Indoor wood-burning from stoves and fireplaces and incident lung cancer among Sister Study participants Environ. Int 2023 Aug: 178:108128. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37542784/ Bij 50.000 Amerikaanse vrouwen uit het Sister onderzoek, bleek na gemiddeld 11 jaar en 30x per jaar of meer stoken in houtkachel of haard, 68% meer longkanker op te treden. Bij niet-rooksters waarbij het roken de relatie tussen stoken en roken niet verstoorde, trad 99% meer longkanker op. En niet-rooksters die weinig frequent stookten (<30x/jaar) zelfs nog 64%. Er waren geen verschillen in percentages longkanker tussen platteland versus stad of tussen inkomensgroepen.
31. Https://www.vzinfo.nl/leefomgeving/luchtverontreiniging/fijn-stof Zie onderaan in de tabel: van alle te klein geboren kinderen wordt 37% gerelateerd aan fijnstof PM2,5.
32. Erlandsson L. et al., 2020. Exposure to wood smoke particles leads to inflammation, disrupted proliferation and damage to cellular structures in a human first trimester trophoblast cell line. Environmental Pollution, volume 264, september 2020, 114790: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0269749120316055
Zie abstract. Met een elektronenmicroscoop worden PAK in (aan houtrook blootgestelde) placentacellen aangetroffen: PAK beschadigden wanden van cellen en van celorganellen die eiwitten maken (endoplasmatisch reticulum, RE) en die de energieproductie van de cel verzorgen (mitochondria) met als gevolg verminderde zwangerschapshormoonproductie, ontstekingsstoffen (zoals IL6) en celdood.
De verschillende hoeveelheden PAK (zoals benzo(a)pyreen) in de high en nominal burnrate zijn ook verklaarbaar door de verschillen in het gebruikte loof- en naaldhout (met hars): hars geeft veel PAK vorming.
33. Https://www.ncj.nl/richtlijnen/alle-richtlijnen/richtlijn/?richtlijn=15&rlpag=862 Zie tabel 3 en
(Basiskennis) Mentale ontwikkeling.
34. Peterson B.S. et al., 2015. Effects of Prenatal Exposure to Air Pollutants (Polycyclic Aromatic Hydrocarbons) on Development of Brain White Matter, Cognition, and Behavior in Later Childhood. JAMA Psychiatry. 2015 Jun 1; 72(6):531–540 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4456286/ Zie abstract: (prenatale) blootstelling aan PAK draagt bij aan een tragere informatieverwerking, ADHD-symptomen en gedragsproblemen door de ontwikkeling van de witte stof in delen van de hersenen te verstoren.
35. FanC. et al., 2022. Association between Exposure to Particulate Matter Air Pollution during Early Childhood and Risk of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Taiwan. Int. J. Environ. Res. Public Health 2022, 19(23), 16138. https://www.mdpi.com/1660-4601/19/23/16138 – B14-ijerph-19-16138 In de gebieden met het hoogste kwartiel aan luchtvervuiling met PM2,5, werd 79% vaker de diagnose ADHD gesteld dan in gebieden met het laagste kwartiel.
36. Guxens M., et al., 2018. Air Pollution Exposure During Fetal Life, Brain Morphology, and Cognitive Function in School-Age Children. Biological Psychiatry, volume 84, ISSUE 4, P295-303, august 15, 2018. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29530279/ : Kinderen tijdens die tijdens de zwangerschap zijn blootgesteld aan hogere fijnstof concentraties, hebben een gedeeltelijk dunnere hersenschors en een minder goede impulscontrole.
37. Wates J., 2021. Where there’s fire, there’s smoke. Emissions from domestic heating with wood. European Environmental Bureau and Green Transition Denmark. https://eeb.org/wp-content/uploads/2021/09/Where-theres-fire-theres-smoke_domestic-heating-study_2021.pdf Zie blz. 5 en 8: Per warmte-eenheid produceren houtkachels/boilers t.o.v. aardgas: 2x zoveel CO2, >220 keer zoveel BC (een 900x sterker broeikas dan CO2), 140x zoveel methaan (een 30x sterker broeigas), 5x zoveel lachgas (N20, een 266x sterker broeigas).
38. Https://easac.eu/fileadmin/PDF_s/reports_statements/Negative_Carbon/EASAC_Commentary_Forest_Bioenergy_Feb_2019_FINAL.pdf : EASAC bericht de EC dat houtstook i.p.v. fossiele verbranding niet duurzaam is en juist het CO2 in de lucht verhoog. Het herstellen en uitbreiden van bossen is dat wel en ook het goedkoopst.
39. Https://easac.eu/media-room/press-releases/details/easac-welcomes-that-the-jrc-report-strengthens-the-case-for-shorter-payback-periods-on-woody-biomass : EASAC ziet haar eigen rapport uit 2019 bevestigd door het Joint Research Centre. Deze concludeert in 2021 dat alleen de verbranding van slechts een deel van de twijgen van gekapte naaldbomen voor houtgebruik kan bijdrage aan een CO2-reductie. De huidige gesubsidieerde biomassa industrie zorgt voor een zorgwekkende toename van CO2 en beschadigt de biodiversiteit en CO2-opslag van bossen.
40. Mackey B.G., Lindenmayer D.B., Keith H., 2022. Burning forest biomass for energy: Not a source of clean energy and harmful to forest ecosystem integrity. Griffith University. 2022-09. https://research-repository.griffith.edu.au/handle/10072/417933 Australisch onderzoek bevestigt dat de huidige (Europese) biomassa industrie leidt tot ernstige CO2 toename, aantasting van de bossen, toename van het energiegebruik en verdringing van het wel duurzame houtgebruik. Zij dringen aan op een mondiaal verbod op hout als brandstof omdat er gewoonweg geen residu biomassa is dat duurzaam gebruikt kan worden voor verbranding.
41. Https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/rapporten/2020/04/30/nationale-analyse-waterkwaliteit/nationale-analyse-waterkwaliteit.pdf : Zie Hoofdstuk PAK, blz. 138. Particuliere houtstook grootste bijdrage PAK in atmosfeer en oppervlaktewater.
42. Https://www.eea.europa.eu/nl/articles/kwik-een-aanhoudende-bedreiging-van : Kwik, in Europa afkomstig uit de verbranding uit steenkolen/hout, schadelijk voor milieu, (zee)vis en mensen.
43. Wang Q, et al., 2023. Short-term particulate matter contamination severely compromises insect antennal olfactory perception. Nature Communications, volume 14, Article number: 4112 (2023).
https://www.nature.com/articles/s41467-023-39469-3 : Kortdurende blootstelling aan lage PM2,5 concentraties beschadigen de antennes van vliegen en belemmeren zo het opvangen van geuren nodig voor het vinden van voedsel en voor de voortplanting. PM2,5 verplaats zich over duizenden kilometers en kan de afname van de insecten wereldwijd verklaren, ook op afgelegen gebieden.
44. Middelkoop v. M., Segers R., 2019. Houtverbruik huishoudens WOON-onderzoek 2018. CBS Sector Leefomgeving. https://www.cbs.nl/-/media/_pdf/2019/41/cbs_2019_rapport_houtverbruik_huishoudens_woon-onderzoek_2018.pdf Zie blz. 27, laatste alinea (16 PJ). Blz. 11-12: met vnl. 1-3x/week stoken.
45. CBS en ECN, 2013, Warmte en koude in Nederland. Min. Economische zaken. Blz. 9: https://www.rvo.nl/sites/default/files/Warmte%20en%20Koude%20NL%202NECW1202%20jan13.pdf Totaal aan woningverwarming (388 PJ). Houtstoken levert dus 14/388 = 4% woningwarmte.
Extra bronnen met onderzoek naar PM2,5 en de toename van reuma, dementie, covid en longcovid:
47. Beidelschies M. et al., 2022. Polycyclic aromatic hydrocarbons and risk of rheumatoid arthritis: a cross-sectional analysis of the National Health and Nutrition Examination Survey, 2007–2016. BMJ Open 2023;13:https://www.bmj.com/company/newsroom/polycyclic-aromatic-hydrocarbons-strongly-linked-to-raised-rheumatoid-arthritis-risk : Amerikanen, die leven in gebieden met het hoogste kwart aan PAK concentraties in het fijnstof, hebben 80% meer reuma, dan zij die leven in het laagste kwart.
48. Wilker E.H.,Osman M., Weisskopf M.G., 2023. Ambient air pollution and clinical dementia: systematic review and meta-analysis. BMJ 2023;381:e071620. https://www.bmj.com/content/381/bmj-2022-071620 Iedere toename van 2 microgram/m3 aan langdurende belasting met PM2,5 toont een toename van 17% meer dementie diagnoses in de VS
49. Https://www.theguardian.com/environment/2020/apr/07/air-pollution-linked-to-far-higher-covid-19-death-rates-study-finds : Iedere toename van 1 microgram/m3 aan PM2,5 bleek verantwoordelijk voor 15% meer sterfte bij Covid-19.
50. Yu Z., et al., 2023. Ambient air pollution exposure linked to long COVID among young adults: a nested survey in a population-based cohort in Sweden. The Lancet Regional Health – Europe, volume 28, may 2023, 100608. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2666776223000261 Iedere 10 microgram/m3 PM2,5 zorgt voor 65% meer long-Covid-19 (met longproblemen) bij jongvolwassenen in Zweden.
Petitie
Stichting HoutrookVrij vindt dat iedereen recht heeft op schone en gezonde lucht. De overheid moet hier duidelijke regels voor opstellen en deze handhaven. Dus steun onze actie door de petitie te tekenen.