Houtrook erg ongezond
Houtkachels, open haarden, barbecues en vuurkorven. Sommige mensen vinden dat een vuurtje gezelligheid brengt, verbindt of iets waar je lekker bij weg kan dromen. Toch heeft het een gitzwarte keerzijde: particuliere houtstook is een grote vervuiler als het gaat om de kwaliteit van de lucht die wij allemaal inademen. Dat kan veel (ongemerkte) gezondheidsschade tot gevolg hebben.
Bij het verbranden van houtproducten zoals haardblokken, pellets, biomassa en houtskool komt houtrook vrij. Ook al wordt hout als een natuurproduct aangeprezen, de rook afkomstig van verbrandingsprocessen van hout is altijd ongezond.
Houtrook kan zich, afhankelijk van het weer, stookgedrag en de plaatselijke omstandigheden, over een grote afstand van de bron verspreiden. Wetenschappers hebben in het Charred onderzoek (zie bladzij 6) ten minste 2 kilometer verderop nog gezondheidseffecten vastgesteld, zowel bij longpatiënten als gezonde mensen.
Houtrook komt via kieren en gaten of de mechanische ventilatie / warmte-terugwin-koppeling ons huis binnen.
Meer uitstoot dan een snelweg
De luchtvervuiling door houtstook ontstaat vooral door de hoge concentratie fijnstof die via houtrook de lucht in gaat. Het fijnere fijnstof dringt diep door in je longen. Zelfs een moderne EcoDesign houtkachel stoot daarvan evenveel uit als 750 draaiende moderne vrachtwagens uit 2014, volgens het rapport van het European Environmental Bureau. Zo heb je dus meerdere snelwegen naast je deur.
Houtrook is daarom een verborgen ziekmaker. Een bijdrage in fijnstof van 40% in een woonwijk is daarbij geen uitzondering.
Houtkachels disproportioneel vervuilend
Van alle huishoudens stookt 13% in houtkachels of open haarden, voornamelijk 1-3 keer per week. Dit draagt slechts voor 4% bij aan de totale woningverwarming.
Toch zijn ze verantwoordelijk voor de uitstoot van 24% van alle PM2,5, 24% van alle benzeen en bijna 70% van alle PAK. Buitenstook en houtkachels in woonboten en vakantiehuisjes zijn daarbij niet meegerekend. Dat is ontzettend veel. Zo stoot de industrie – inclusief Tata Steel – slechts 2,6% aan PAK uit. Dit is allemaal te berekenen bij de Emissieregistratie door de uitstoot van een emissiebron te delen door het totaal van alle sectoren.
De hoge concentraties rondom houtkachels bevinden zich bovendien midden in woonwijken.
Emeritus professor Brunekreef – medeauteur van bovengenoemd WHO-rapport en erelid van de Gezondheidsraad – zei dan ook dat houtstook een primitief, inefficiënt en heel vervuilend proces is waar we snel van af moeten. Zie de Gezondheidsraad, onderaan bij Primitief proces.
Het effect van fijnstof op je gezondheid
Langdurige of frequente blootstelling aan PM2,5 vergroot de kans op allerlei ziekten zoals longaandoeningen, hart- en vaatziekten, kanker en dementie en het beschadigt de ontwikkeling van (ongeboren) kinderen.
Maar volgens de Gezondheidsraad kan ook een kortdurende belasting van al meer belaste mensen leiden tot een bloeddrukverhoging, hartritmestoornis, bloedstolsel, benauwdheid of infectie met sterfte tot gevolg.
Professor Hein berekende 3000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar door stoken in houtkachels. En volgens CE Delft kost een gemiddelde houtkachel de maatschappij ieder jaar 750 euro aan gezondheidszorgkosten.
Fijnstof speelt een rol bij steeds meer ziekten
Net als bij het roken van een sigaret merkt niet iedereen direct de gevolgen van houtrook. Hoewel mensen met gevoelige luchtwegen al na korte blootstelling de eerste nadelige effecten ervaren: geïrriteerde neus, ogen, keel of luchtwegen. Maar op de lange duur worden meer oorontstekingen, luchtweginfecties, astma, COPD (longfalen) en longkanker gezien. Dat geldt ook voor te hoge bloeddrukwaarden, hartritmestoornissen, hartfalen, nierfalen, hart- en herseninfarcten. Later is vastgesteld dat ook obesitas, diabetes 2, leverontstekingen, reuma en botontkalking toenemen, evenals maag- en blaaskanker. En op het gebied van het zenuwstelsel, wordt bijvoorbeeld meer cognitieve achteruitgang, meer dementie en de ziekte van Parkinson vastgesteld. Ook op psychisch gebied worden aanwijzingen gezien voor het meer optreden van depressies en schizofrenie. De Engelse krant The Guardian bespreekt een wetenschappelijk overzichtsartikel over fijnstof en in een ander artikel de psychische gevolgen.
Fijnstof is ook schadelijk voor (ongeboren) kinderen
Zorgelijk is dat fijnstof in Nederland verantwoordelijk is voor 37% van alle te klein en te vroeg geboren kinderen, volgens VZinfo (tabel onderaan). Zij hebben later meer kans op onderontwikkelde longen met een te kleine longcapaciteit of op astma maar ook op meer leerproblemen, op speciaal onderwijs, ADHD en autisme, volgens het NCJ. Ook kinderen die niet te klein geboren zijn, hebben toch vaker een dunnere hersenschors en een minder goede impulscontrole, zo blijkt uit Nederlands onderzoek.
Gezondheidsschade door fijnstof is aanzienlijk
Kinderen, blootgesteld aan het hoogste kwart aan PM2,5 concentraties in Taiwan, blijken 79% vaker ADHD te hebben dan kinderen die werden blootgesteld aan het laagste kwart. Bij Amerikaanse volwassenen die werden blootgesteld aan het hoogste kwart aan PAK concentraties werd 80% meer reuma gezien. Uit een overzichtsstudie naar dementie bleek het aantal diagnoses 17% hoger bij iedere 2 microgram per kubieke meter meer aan PM2,5. In Engeland bleek dat één microgram/m3 meer aan PM2,5 verantwoordelijk was voor 15% meer sterfte bij Covid-19. Tot slot, uit Zweeds onderzoek bleek dat iedere 10 microgram/m3 meer aan PM2,5 zorgt voor 65% meer long-Covid-19 (met longproblemen) bij jongvolwassenen. Voor de duidelijkheid, de huidige grenswaarde voor PM2,5 van de EU ligt bij 25 microgram/m3, de oude WHO grenswaarde ligt bij 10 en de nieuwe bij 5.
Benzeen in houtrook kankerverwekkend
Volgens het RIVM kan benzeen kanker van de afweercellen veroorzaken, zoals leukemie, non-Hodgkin lymfoom en multiple myeloom (beenmergkanker).
Stooktips en EcoDesign kachels zijn géén oplossing.
Optimaal gestookte EcoDesign pellet- en houtkachels zijn evengoed heel schadelijk.
EcoDesign kachel geeft nog altijd 465-550 keer meer PM2,5 dan een CV
EcoDesign kachels produceren weliswaar minder PM2,5 fijnstof dan oude kachels maar toch 465-550 keer meer PM2,5 dan een gasgestookte CV, volgens het Engelse RIVM (DEFRA) en het European Environmental Bureau (bladzij 6). Zie de infographic met de schone longen bij de gasgestookte CV met het halve roze bolletje PM2,5 en de roze longen bij de EcoDesign:
EcoDesign kachels geven veel en juist meer ultrafijnstof
EcoDesign kachels produceren veel en juist meer ultrafijnstof. Dat is vastgesteld in een wetenschappelijk overzichtsartikel. Ook Stichting HoutrookVrij meet bij de pijp van een oude kachel 500.000 deeltjes per kubieke centimeter en bij een EcoDesign pelletkachel 600.000. Het European Environmental Bureau meet bij een nog betere gekwalificeerde Noorse Eco-houtkachel 650.000 deeltjes/cm3. De gebruikte mobiele meters zijn eigenlijk maar geschikt voor metingen tot 300.000 deeltjes/cm3 zodat ze waarschijnlijk een onderschatting zijn. Het overzichtsartikel spreekt over waarden van 100 miljoen deeltjes/cm3 die gemeten zijn met vaste meters. Nederlands onderzoek naar hart- en vaatziekten toont aan dat ultrafijnstof meer hartfalen en hartinfarcten veroorzaakt dan PM2,5. Iedere langdurige belasting met 10.000 deeltjes/cm3 meer ultrafijnstof zorgt voor 76% meer hartfalen en 43% meer hartinfarcten. Daarom beoordeelt de WHO 10.000 – 20.000 deeltjes/cm3 als hoog en adviseert die met prioriteit aan te pakken (bladzij XIX of 21). De uitstoot van pelletkachels moet dus nog minimaal 60 keer verdunnen om dat te bereiken. Ook bij mensen met astma blijkt ultrafijnstof de longfunctie meer te verslechteren dan PM2,5, zo blijkt uit Duits onderzoek. In 2021 hadden bijna één miljoen longpatiënten in Nederland last van acute benauwdheid door luchtvervuiling. Daarvan moesten 50.000 acuut worden opgenomen in het ziekenhuis. Als oorzaak hiervan werd houtstook het meest frequent genoemd, volgens Nivel.
EcoDesign houtkachels en droger hout geven meer PAK
EcoDesign houtkachels en droger hout produceren weliswaar minder PM2,5 maar veel en juist meer PAK, volgens Weens onderzoek (bladzij 7 en 155 onderaan). Het wordt verklaard door de hogere temperaturen en hogere verbrandingssnelheden. Ook Zweeds onderzoek toont een toename van PAK aan die bovendien meer geoxideerd zijn waardoor ze meer (oxidatieve) schade kunnen aanrichten. Het toegenomen ultrafijnstof van de EcoDesign kachels biedt de aanklevende PAK meer toegang tot de longblaasjes en de rest van het lichaam.
EcoDesign kachels ruik je minder
Mensen denken “schoon” te stoken en gaan dat vaker doen met meer uitstoot tot gevolg (het reboundeffect).
Kachelfilters zijn ook géén oplossing
De aangeprezen elektrostatische en katalytische filters filteren niet de meest schadelijke deeltjes: het ultrafijnstof met daarop de PAK. Maar ook de afname van het PM2,5 fijnstof is over het algemeen beperkt.
Dat is op verzoek van de overheid onderzocht door Royal Haskoning (bladzij 69) en Bureau Blauw (bladzij 3). Het totaal aan PM2,5 – door houtkachels uitgestoten – neemt slechts met 1,6% af en de subsidiekosten bedragen 10 miljoen euro. Een probleem is dat filters op tijd moeten worden schoongemaakt en vervangen en dat dit niet altijd gebeurt. Volgens Bureau Blauw wordt het later condenserende fijnstof niet gefilterd. Daarin zit volgens de European Environmental Agency juist veel ultrafijnstof met daarop aanklevende PAK. Stichting HoutrookVrij meet geen enkele afname van het ultrafijnstof bij het inschakelen van een katalytisch filter.
Houtstook is niet duurzaam
De klimaatcrisis is het gevolg van de toenemende CO2 in de lucht. Het opwarmende effect van CO2 blijkt zelfs nog onderschat, volgens een Science onderzoek beschreven in de NRC. Houtkachels dragen daaraan bij. Zij stoten namelijk twee keer zoveel CO2 uit per warmte eenheid als een gasgestookte CV, volgens het European Environmental Bureau (bladzij 5). Ook stoten zij nog sterkere broeikasgassen uit zoals methaan en lachgas.
Daarnaast tast de grootschalige kap voor hout(pellets), de Europese en Amerikaanse bossen aan volgens Comité Schone Lucht. Ook het kappen van alleen oude bomen is schadelijk. Dood hout en afgevallen bladeren zijn belangrijk voor de vitaliteit en de biodiversiteit van het bos en ook belangrijk voor het vasthouden van CO2 en vocht.
Het vrijkomen van de CO2 door verbranding loopt vele malen sneller dan de opname door de nieuwe boomaanplant. De CO2 opname komt daarom tientallen jaren te laat en blijft heel onzeker. Door mondiale boskap, droogte, bosbranden en vitaliteitsverlies, kan de CO2 opname door bossen zelfs gaan afnemen.
Europese Wetenschappers – verenigd in de EASAC – waarschuwden de EU al in 2019 dat houtverbranding i.p.v. fossiele verbranding niet duurzaam is. In tegendeel het zou de CO2 in de lucht juist verhogen. Hun advies was om bossen te herstellen en uit te breiden als goedkoopste en beste manier om CO2 te verminderen.
De EASAC ziet haar eigen rapport bevestigd door het Joint Research Centre. Deze concludeert in 2021 dat alleen de verbranding van slechts een deel van de twijgen van gekapte naaldbomen kan bijdrage aan een CO2-reductie. Daarentegen zorgt de huidige gesubsidieerde biomassa industrie voor een zorgwekkende toename van de CO2 en beschadigt tegelijkertijd de biodiversiteit en de CO2 opslag van bossen.
Ook Australische wetenschappers bevestigen dat de huidige (Europese) biomassa industrie leidt tot ernstige CO2 toename, aantasting van de bossen, toename van het energiegebruik en verdringing van het wel duurzame houtgebruik. Zij dringen aan op een mondiaal verbod op hout als brandstof omdat er gewoonweg geen residu biomassa is dat duurzaam gebruikt kan worden voor verbranding.
Luchtvervuiling in huis stoker neemt 3 tot 10 keer toe
Tot nu toe besproken we de uitstoot van houtkachels naar de buitenlucht die daarna huizen binnendringt. Onderzoek toont aan dat houtkachels ook rechtstreeks de woning vervuilen en dat de stoker zo een extra gezondheidsrisico loopt. In de woning van stokers meten wetenschappers een drievoudige stijging van PM2,5, een tienvoudige stijging van ultrafijnstof en 3 tot 5 keer meer PAK.
Metingen van PM2,5
Engels onderzoek vond na 4 uur stoken in de woonkamer van de stoker een drievoudige stijging van de gemiddelde PM2,5 dagwaarde (van 8 microgram/m3) met een gemiddelde piekwaarden van 47 microgram/m3. De hoge pieken werden gezien bij het opstarten en uitdoven van de kachel maar vooral bij het toevoegen van hout. Het ging om moderne houtkachels en om droog hout. Ook het Utrechtse Charred onderzoek (zie bladzijde 2, 3 en 6) zag een drievoudige stijging van zowel PM2,5 als van ultrafijnstof.
Metingen van ultrafijnstof
Het Deense Green Transition onderzocht in een screening en een uitgebreider onderzoek (zie bladzij 13) de ultrafijnstof uitstoot in huis. De conclusie was dat een minderheid van 20% geen grote toename liet zien; de overige 80% lieten wel een toename zien van 10 keer of nog meer, variërend van 20.000 tot 350.000 deeltjes/cm3. Daarbij werden de waarden van de meest vervuilde Deense straat (20.000-25.000 deeltjes/cm3) vele malen overschreden. Er werd geen relatie gezien tussen de uitstoot en het type of de ouderdom van de houtkachel of van de kachelpijp en de aansluiting. EcoDesign kachels konden evengoed hoge waarden laten zien. De stokers roken houtrook in het begin maar niet tijdens de hoge uitstoot van het ultrafijnstof daarna. Het ultrafijnstof verspreide zich snel door het hele huis. Ook bij de buurtgenoten werden hoge waarden gemeten door de mechanische ventilatie. Met name bij de Warmte-Terug-Win ventilatiesystemen met een inlaat op het dak ontstonden hoge ultrafijnstof waarden van tussen de 30.000 en 70.000 deeltjes/cm3.
Metingen van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK)
Zweeds onderzoek naar PAK toonde aan dat in huizen van houtstokers de concentraties 3 tot 5 keer hoger waren dan in huizen van niet stokers elders. Deze PAK-mengsels waren ook 4 keer zo kankerverwekkend omdat er meer benzo(a)pyreen (BaP) werd aangetroffen. De gemiddelde BaP waarde – zowel binnen (0,52 nanometer/m3) als de gemiddelde buurtwaarde (0,37 nanometer/m3) – overschreden de Zweedse jaargemiddelde norm van 0,1 nanogram/m3, vergelijkbaar met die van de WHO. Mogelijk hadden metingen – meer in de nabijheid van het huis van de stoker – ook de Europese norm van 1 nanogram/cm3 overschreden. Overigens is één nanometer duizend keer kleiner dan één micrometer en die is weer duizend keer kleiner dan één millimeter.
“Kleine verbrandingstoestellen zijn niet in staat de hoge temperaturen te bereiken die voor volledige verbranding zorgen. Het gevolg zijn emissies van fijnstof, koolmonoxide, roet, methaan, stikstofoxides, aldehydes en vluchtige organische stoffen. In woonbuurten is de kans groot dat veel mensen daaraan worden blootgesteld.”
Bron: WHO (World Health Organization) 2015
Wat kan jij doen
Schrijver / blogger
We zoeken vrijwilligers die ons ondersteunen bij het schrijven van artikelen voor social media en / of de website. Je kan vlot schrijven. Je bent kritisch en weet zelfstandig de juiste informatie te vergaren.
Interesse? Lees meer